Hermogenove i Priscijanove pripremne vežbe za besednike

U ovoj studiji autor, saradnik na Odeljenju za klasične nauke Filozofskog fakulteta u Beogradu, pokušava da izvede izvesne zaključke o njenoj osnovnoj temi – odnosu između dvojice pisaca retoričkih priručnika: Hermogena na helenskoj i Priscijana na rimskoj strani. Hermogenova Prouocuastcata i Priscijanova RgaeehegsNatta sagledana su u komparativnom svetlu, budući da je njihov odnos – odnos uzora i podražavaoca. U kojoj meri je taj odnos blizak pokazano je kontrastiranjem svake od pripremnih vežbi ponaosob kod obojice pisaca, kao i njihovim povremenim upoređivanjem s odgovarajućim poglavljima kod ostalih sastavljača priručnika ovog tipa. Kad je reč o Hermogenu, vidi se posebno mesto koje njegovo delo zauzima u okviru tradicije retoričkih priručnika, kao i to koje su sve njegove specifičnosti u odnosu na ostale „progimnazmatičare“, a naročito u odnosu na Teona, kao jednog od rodonačelnika ovog „žanra“. Konačno, možda i najvažnije, ukazano je na specifičan uticaj koji je ovo delo izvršilo na teoretičare besedništva i pisce u potonjim epohama evropske književnosti, prevashodno u Vizantiji.Što se Priscijanovog dela tiče, radi se o nastojanju koje bi se, sudeći po samom sadržaju, moglo podvesti pod kategoriju stva-ralačkog podražavanja, tako čestog u antičkoj književnosti. Priscijan se, naime, ne zadovoljava samo time da prevede Hermogena, nego i primere preuzete od grčkih autora zamenjuje rimskim primerima, pa na latinski prevodi čak i citate grčkih pesnika. Inače, značaj Priscijanovih RgeehegsIatta sastoji se u tome što su ona, kao dopuna njegove gramatike, prenosila elemente grčke retoričke teorije u latinski Srednji vek. Sa kulturno-istorijskog stanovišta zanimljivo je to što je Priscijan, bez podozrivosti, preuzeo mitološki ukras iz svog paganskog uzora, a to je bilo moguće samo u vizantijskom kulturnom krugu; taj postupak je Priscijan pružio kao mogućnost Srednjem veku na Zapadu. Vrednost njegovog prevoda leži još u tome što je ova verzija Hermogenovog dela bila jedina dostupna na Zapadu tokom gotovo hiljadu godina.