Gramatika u ogledalu semantike

Ono što povezuje skoro sve radove u ovoj knjizi jeste njihova fazilingvističnost u tematici i metodologiji, tj. ispitivanje jezičkih jedinica čija semantičko-gramatička uloga unutar lekseme, rečenične konstrukcije ili rečenice nije jasno određena, već se preliva od jedne do druge krajnosti mogućeg semantičko-funkcionalnog spektra. Zbog toga su ispitani uslovi pod kojima se ostvaruju takve varijacije. Tako je, na primer, interesovanje poklonjeno partitivnim sintagmama čiji se centar, u zavisnosti od komunikacijskih potreba, može pomeriti sa glavne reči sintagme na njen zavisni član. U knjizi su analizirani i prilozi koji mogu određivati samo subjekat rečenice, samo predikat ili i subjekat i predikat istovremeno. Razmatrane su dvočlane leksičke jedinice sa nepromenljivim imeničkim determinatorom koje se mogu tumačiti kao jedna reč, kao labav spoj dve reči (polusloženica) ili kao dve reči. Pod lupu su stavljene slavističke rasprave o tome da li nagomilavanje takvih jedinica predstavlja dokaz da slovenski jezici postaju sve sintetičkiji ili, sasvim suprotno, sve analitičkiji. Proučavana je prefiksacija jer razumevanje spoja prefiksa i glavne reči može „kliziti” (i to s razlogom) od kompozicije, preko afiksacije i derivacije, do posebnog tvorbenog načina. Promatrano je popredložavanje imenica jer se odnos između imenice vrh i predloga vrh može tumačiti nizom mogućih pristupa, od homonimije do polisemije i obrnuto. Priroda derivacionih veza među leksemama tumačena je kao spektar od sintagmatskih do paradigmatskih odnosa, a ova De Sosirova dihotomija kao kontinuum (za šta se opravdanje može naći baš kod samog De Sosira). Predmet interesovanja u ovoj knjizi bile su imenice, pridevi, glagoli, prilozi i predlozi. Istražene su proste reči, izvedenice, složenice, prefiksirane lekseme i dvočlane leksičke jedinice. Pažnja je posvećena pojedinačnim rečima i sintagmama. Analizirana su osnovna i sekundarna značenja leksema. Rešavani su morfološki, leksički, tvorbeni i sintaksički problemi. Zbog svega toga može se očekivati da će stručnjaci za lingvistiku, kao i ljubitelji jezičkih istraživanja pronaći u ovoj knjizi ponešto što ih inspiriše. Rajna Dragićević