Non finito

Umetničko delo može ostati nedovršeno, a da ipak bude estetski relevantno. Zašto kažemo «ipak»? Kao da a priori isključujemo mogućnost umetničke, estetske vrednosti ako je delo nedovršeno. Ovo «ipak» sa apriornim očekivanjem nevrednosti se ustvari odnosi na ona umetnička dela koja su slučajno, bez namere autora, ostala nedovršena. Nešto se desilo, umetnik nije stigao, ili nije domislio do kraja pa je ostavio delo da miruje, da se «ohladi», da se otvori na neki drugi način, da oslušne i pronađe sopstvenu intencionalnost. Na ovakva umetnička dela se odnosi ono «ipak». Majstor ih je nehotice ostavio nezavršenim, nije imao nameru u svesti, a «ipak» su dobra. Ali kada je umetničko delo hotimice nedovršeno, sa punom svešću, dakle – namerom autora, ne prosto napušteno u jednom trenutku stvralačkog procesa, već koncipirano po principu estetske nedovršenosti – jer u ovakvom slučaju nedovršenost dobija dignitet stvaralačkog principa – nije nam potrebno ono «ipak». Takvo delo bez svake sumnje jeste esteski relevantno i povrh toga predstavlja pravu radost za teorijski um jer se krajnje suptilno, ali čvrsto i štaviše opipljivo i vidno dotiče bitnih ontoloških i gnoseoloških problema. Jedan od najupečatljivijih primera hotimice nedovršenog umetničkog dela u istoriji likovnih umetnosti, očigledna primena principa nedovršenosti kao stvaralačkog umetničkog principa, jesu Mikelanđelove skulpture (Michelangelo Buonarotti) poznate pod italijanskim nazivom non finito – nedovršeno. One se i zovu samo tako non finito, nedovršene, jer je njihova hotimična nedovršenost upravo onaj momenat koji ukazuje na njihovu estetsku suštinu. Autor knjige Iva Draškić Vićanović tretira princip estetske nedovršenosti kao autonoman stvaralački princip koji ima moć da osmisli poseban estetski prostor i da mu intonaciju; zbog toga autor i smatra da se odgovorno može govoriti o estetici nedovršenog. Polazeći od ideje da je suština umetničkog dela razotkrivanje metafizičkog i hod ka onom što je meta ta fizika, Iva Draškić formuliše tezu da princip nedovršenosti u estetici naglašava metafizičku dimenziju umetničkog dela, da nas kraćim putem vodi meta ta fizika i da je, u neku ruku, «metafizička prečica». Kroz svojevrsnu fenomenološku analizu slojeva skulptorskog opusa majstora non finito principa, Mikelanđela Buonarotija i Ogista Rodena, autor dokazuje da se ontološka i estetska snaga non finito skulpture vidi u blizini, odnosno brzini otkrivanja poslednjeg pozadinskog sloja zahvaljujući načinu oblikovanja u ontičkom prednjem planu. To je onaj fenomen koji je u knjizi nazvan «metafizička prečica» non finito principa. Sledi analiza skice koja, prema mišljenju Ive Draškić Vićanović, podleže principu selekcije označenom kao «likovno – ontološka redukcija», zato što odbacuje sve što nije od supstancijalnog značaja i svodi svoju likovnu ponudu na samu supstancijalnu formu – ono suštinsko i određujuće. Treći deo posvećen je analizi non finito principa u slikarstvu. U ovom kontekstu autor otvaranje forme, oslobađanje njeno od konture, prepoznaje kao varijantu principa nedovršenosti. U ovoj studiji Iva Draškić razvija i tezu o suštinskoj bliskosti lika (oblika, forme) i misli, svojevrsnoj njihovoj intimnosti koja ukazuje na neispravnost intuicije antičke grčke filozofije da su aisthszis i noesis, čulnost i mišljenje, tuđi jedno drugom i da do bitnih metafizičkih uvida možemo stići jedino distancirajući se od čulnog opažanja kao takvog. Autor, naprotiv, konstatuje noetsku snag non finito principa, njegovu sposobnost da transcendira od čulnog ka pojmovnom.